Geschiedvervalsing Islam

 S

uliman Bashear publiceerde zijn eerste grote werk Inleiding tot de andere Geschiedenis in 1984. Toentertijd was het taboe voor gelovigen, een ketters schotschrift voor onder de toonbank. Nu is het voor elke Arabisch sprekende toegankelijk op internet.

Volgens Bashear had vanaf de achtste eeuw een ‘mega-geschiedvervalsing’ plaats onder de tweede Arabische kaliefen-dynastie, de Abbasiden. Zij zorgden er indirect voor dat de hedendaagse doorsnee-inleidingen tot de islam zijn zoals ze zijn: kraakheldere beschrijvingen van Mohammeds leven en wat daarna gebeurde. Helaas tonen ze, als Bashear gelijk heeft, weinig ontzag voor de geschiedenis.

De allervroegste periode van de islam

De Abbasiden grepen halverwege de achtste eeuw de macht in het jonge moslimrijk, ruim een eeuw na Mohammeds dood. Ze regeerden, vanuit wat nu Irak is, een gebied van Marokko tot India. Hun voorgangers, de Omajjaden, hadden Damascus en Jeruzalem als residenties.

Onder hen was de Levant het kerngebied. De Abbasiden roeiden de hele Omajjaden-clan uit. Eén telg ontsnapte aan het bloedbad. In Spanje begon hij voor zichzelf. Hij stichtte een eigen, Europees Omajjaden-kalifaat..

De berichten over die periode krijgen enige steun van geschreven bronnen en munt-opschriften. Lang niet alles is duidelijk maar pas echt in mist gehuld is de allervroegste periode van de islam. De oude Arabische geschiedschrijving daarover is afhankelijk van mondelinge overleveringen. Die vormen hoe dan ook een riskante basis voor geschiedschrijving, maar in dit geval komen er extra problemen bij.

Zoals de tijdsafstand tussen de gebeurtenissen en de schriftelijke vastlegging. De oudste boeken dateren van twee tot drie eeuwen na Mohammed. Wel verwijzen ze naar nog oudere werken die verloren zijn gegaan. Maar ook die moeten vrij lang na de begintijd zijn geschreven.

Losse mozaïeksteentjes

Het tweede probleem is de gefragmenteerdheid van veel overleveringen. Ze bejubelen de heldendaden van de stam van de verteller. Tribale opschepperij. Het zicht op het grote geheel ontbreekt. De historicus blijft zitten met een berg losse mozaïeksteentjes, zonder informatie over de afbeelding.

Het derde probleem is volgens Bashear bewuste geschiedvervalsing door de Abbasiden. De kaliefen-geschiedenis kent drie perioden. Volgens het gangbare verhaal zetelden de eerste vier kaliefen in Medina in wat nu Saudi-Arabië is. Ze kregen de leiding van de moslimgemeenschap na Mohammeds dood in 632.

Ze vormden geen dynastie maar werden gekozen, zo heet het. Ze gingen de geschiedenis in als de ‘oprechte kaliefen’. Hun namen stonden al duizenden jaren voor hun geboorte geschreven op de ark van Noach. Dat althans beweert een legende in één van de zogeheten ‘profetenverhalen’, niet de Koran.

Alle vier zijn vermoord. Ook kinderen en andere familieleden gingen eraan. Toch staat die periode vooral bij salafistische moslims bekend als een verloren paradijs. Aan die ongezellige ‘idylle’ kwam een einde door een coup van de gouverneur van Syrië, Muawiya, die de dynastie van de Omajjaden stichtte.

Het wereldrijk van de Omajjaden

Bashear ziet het anders. Volgens hem onderging het verhaal van de eerste geschiedenis een welbewuste amputatie. De ‘Syrische of Levantijnse bijdrage’ uit de Omajjaden-periode is weggesneden. Jaloezie van de Abbasiden was de drijfveer. De Omajjaden stichtten het islamitische wereldrijk.

Zij introduceerden een eigen Arabische zilveren munt. Zij tuigden een oorlogsvloot op. Zij maakten van Arabisch een bestuurstaal. Zij bouwden de Rotskoepel in Jeruzalem en de Omajjadenmoskee in Damascus. Het eerste archeologische bewijs van de islam in wording dateert uit de tijd van de Omajjadische kalief Abd Al-Malik.

In de visie van Bashear wilden de Abbasiden hun uitgemoorde voorgangers beroven van al hun palmares. Ze demoniseerden hen. Daarom zouden ze het ‘Syrische verhaal’ over de oertijd hebben weggedrukt. Resten daarvan zijn nog, zegt Bashear, terug te vinden in christelijke geschriften. Ze zijn positiever over de Omajjaden dan latere historici die in de traditie van de Abbasiden stonden.

Volgens die laatsten zouden de Omajjaden het kalifaat hebben gestolen en bandeloos hebben geleefd. Kijk naar hun paleizen vol erotische afbeeldingen. Wel passend bij het hellenisme (ook in het Midden-Oosten invloedrijk), maar strijdig met de islam.

Helemaal slaagde de zuivering niet. Bashear vond aan Mohammed toegeschreven uitspraken die gunstig zijn voor de Omajjaden. In één ervan krijgt Muawiya zelfs in het paradijs een ereplek, dicht bij God.

Bashear oppert dat de Abbasiden mogelijk de administratie van de Omajjaden hebben vernietigd. Om hen postuum te kleineren verplaatsten ze hun prestaties in plaats en in tijd en schreven ze die toe aan die vier ‘oprechte kaliefen.’ Zij en niet de Omajjaden zouden de wereldmachten van die tijd, Byzantium en Perzië, hebben verslagen. Ze zetelden ver weg van Damascus of Jeruzalem in Medina, vele honderden kilometers zuidelijker.

Niet alleen Bashear maar ook andere alternatieve islamdeskundigen hebben twijfels over die vier kaliefen van Medina: Aboe Bakr, Omar, Othman en Ali. De Duitse munten-deskundige Volker Popp hakt rigoureus de knoop door. Het viertal liet geen eigen munten na. Volgens Popp hebben ze dus ook niet bestaan.

Abbasidische propaganda

Bashear gaat zover niet. Hij zegt zuinigjes: “Ik beweer niet dat de periode van Mohammed en de vier kaliefen na hem geheel onhistorisch is.” Wel denkt hij dat die kaliefen minder belangrijk waren dan het gangbare verhaal wil. Volgens hem hebben de Abbasiden het viertal (Aboe Bakr, Omar, Othman en Ali), opgepompt tot iets groters dan ze in werkelijkheid waren.

Hij vergelijkt hen met de richteren (rechters) van de bijbelse Israëlieten. Ze waren, vermoedt hij, tijdgenoten van de Omajjaden-vorsten. Dat zou dus ook voor Mohammed moeten gelden. Maar volgens het gangbare verhaal kwamen de Omajjaden pas dertig jaar na Mohammeds dood aan de macht. Dat verschil van dertig jaar zou dus, als Bashear gelijk heeft, geleidelijk zijn gecreëerd door de Abbasidische propaganda.

Een scenario kan in theorie aannemelijk lijken maar hoeft daarom nog niet te kloppen. Er is bewijs nodig. Bashear zoekt steun bij verschijnselen in oude geschriften. Zegslieden veranderen geregeld van generatie. Soms zijn ze tijdgenoten van Mohammed. Dan weer zijn ze van na hem. Biografieën lopen door elkaar. Personen lijken te worden verwisseld. Contexten botsen.

Bashear wijt die chaos niet aan slordigheid maar aan de poging van de Abbasiden om het ‘Syrische verhaal’ te amputeren en de tijdlijn te veranderen. Wat deels lukte maar niet helemaal, zodat er sporen van het ‘bedrog’ zichtbaar bleven.

Het is een ingrijpende theorie. Hoe zit het bijvoorbeeld met Mohammed? Een hartaanval ontnam Bashear de kans zelf zijn ideeën verder uit te werken.